COVID-19

Nederland na de pandemie. Over de doorwerking van de coronapandemie op sociale cohesie

Er is geen sprake van een algemene afname van sociale cohesie in de Nederlandse samenleving sinds de coronapandemie. Wel is sprake van een dramatische daling in het vertrouwen van burgers in de landelijke overheid. Het aandeel Nederlanders met (veel) vertrouwen in de landelijke overheid daalde tussen april 2020 en september 2023 van 69 tot 22 procent. Hoewel ook andere zaken hierbij een rol spelen, begon deze daling van vertrouwen in de overheid tijdens de coronapandemie. Het vertrouwen van burgers in elkaar, de kwaliteit van buurtrelaties en het niveau van veiligheid in de buurt bleven relatief stabiel. De situatie in kwetsbare wijken laat een negatiever beeld zien: bewoners hebben minder vertrouwen in de overheid, in elkaar en in buren. 

Dit blijkt uit de uitkomsten van het onderzoek “Nederland na de pandemie. Over de doorwerking van de coronapandemie op sociale cohesie” onder leiding van prof. Godfried Engbersen en dr. Erik Snel. Het onderzoek geeft inzicht in de ontwikkeling van sociale cohesie in de periode april 2020 – september 2023. Vier aspecten van cohesie worden belicht: vertrouwen in instituties en van mensen in elkaar, onderlinge contacten en solidariteit, kwaliteit van buurtrelaties, en overlast en onveiligheid in de buurt. Daarnaast is specifiek gekeken naar de mentale gevolgen van de pandemie en naar zorgen van burgers over een nieuwe pandemie.

De belangrijkste bevindingen zijn:

• Naast de grote daling in het vertrouwen van burgers in de landelijke overheid, daalde ook het vertrouwen van Nederlanders in andere publieke instanties. Het aandeel respondenten met (veel) vertrouwen in de lokale overheid daalde in dezelfde periode van 60 naar 34 procent. Het aandeel respondenten met (veel) vertrouwen in het RIVM daalde van 75 naar 50 procent. Het aandeel respondenten met (veel) vertrouwen in de GGD nam af 78 naar 61 procent.
• Bewoners van kwetsbare stadswijken hebben aanzienlijk minder vertrouwen in de overheid en andere publieke instituties zoals het RIVM en de GGD. Ook hebben ze minder vertrouwen in elkaar en in buren dan het landelijke beeld laat zien. Zij kijken vaak negatief terug op de pandemie: ze ervaarden bestaansonzekerheid, hadden een kleine woonruimte of waren bang voor hun eigen gezondheid of die van geliefden. De ervaren onzekerheid hangt vooral samen met beperkte hulpbronnen.
• In het begin van de pandemie waren de mentale gevolgen van corona aanzienlijk, vanaf het voorjaar 2021 namen de angst- en stressgevoelens van Nederlanders geleidelijk weer af. Op individueel niveau is er aanzienlijke continuïteit: Personen met de sterkste angst- en stressgevoelens aan het begin van de pandemie hadden deze gevoelens ook bovengemiddeld bij de laatste meting (september 2023).
• In de eerste fase van de pandemie namen de angst- en stressgevoelens sterker toe bij vrouwen, mensen in de leeftijd van 35-49 jaar, personen met een Westerse migratieachtergrond en bij mensen die weinig steun van familie en vrienden ontvingen. In de latere fase van afnemende angst- en stressgevoelens namen deze gevoelens minder snel af bij jongeren (tot 35 jaar), lager opgeleiden, mensen met een Nederlandse achtergrond.
• De coronapandemie lijkt snel te zijn verdwenen uit het bewustzijn van burgers. Ondanks de 45 duizend bevestigde coronadoden in de jaren 2020-2022 (volgens CBS-cijfers) maakt midden 2023 nog maar één op de vijf respondenten zich nog (veel) zorgen over een mogelijke nieuwe pandemie.

Over het onderzoek

Het onderzoek “Corona & Cohesie” van de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met onderzoeksinstituut Risbo maakt onderdeel uit van een langlopend onderzoek onder leiding van Prof. Godfried Engbersen en dr. Erik Snel naar de “Maatschappelijke gevolgen van COVID-19” in het bijzonder naar de gevolgen voor sociale cohesie, dat loopt sinds april 2020. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door ZonMw (projectnr. 1043009201003).

Meer informatie

Marjolein Kooistra, Communicatie, Erasmus School of Social and Behavioral Sciences, 06-83676038, kooistra@essb.eur.nl